در دنیایی که تسلط اطلاعات و دادهها، نقشی کلیدی در قدرت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایفا میکند، نبود یک موتور جستجوی بومی در ایران نه تنها یک خلأ تکنولوژیک، بلکه یک ضعف راهبردی به شمار میآید. در حالی که برخی ابزارهای داخلی همچون «ذرهبین» و «گردو» بهعنوان «موتور جستجوی ایرانی» یا «مرورگر بومی» معرفی میشوند، بررسی دقیق عملکرد آنها نشان میدهد که این ابزارها هیچ استقلالی از گوگل ندارند و در عمل فقط نمایی بومیشده از جستجوی گوگل هستند.
⛓️ وابستگی در دل «بومیسازی»
در تجربه کار با ذرهبین و گردو، کاربر بهظاهر با یک موتور جستجوی ایرانی روبهروست؛ اما در عمل، نتایج جستجو، پردازش محتوا، و حتی تبلیغات، همه و همه از طریق گوگل مدیریت و نمایش داده میشوند. این یعنی در شرایطی که اینترنت جهانی قطع شود یا سیاستهایی در راستای «شبکه ملی اطلاعات» اجرایی شود، این ابزارها کاملاً از کار میافتند.
این در حالیست که مفهوم واقعی «موتور جستجوی بومی» یعنی:
- خزندههای مستقل (web crawlers)
- الگوریتمهای رتبهبندی بومی
- مرکز داده داخلی
- استقلال کامل از سرویسدهندههای غربی
که هیچیک از آنها در ابزارهای فعلی وجود ندارند.
نگاهی به الگوهای موفق جهانی: بایدو و یاندکس
برای درک بهتر موضوع، کافی است نگاهی به تجربه دو کشور چین و روسیه بیندازیم:
چین با موتور جستجوی Baidu موفق شده نیاز داخلی خود را بدون وابستگی به گوگل برطرف کند. بایدو نهتنها جستجوی وب، بلکه خدماتی همچون نقشه، ترجمه، جستجوی ویدیویی و حتی هوش مصنوعی را بهصورت بومی ارائه میدهد.
روسیه نیز با Yandex، یکی از بزرگترین موتورهای جستجو در اروپا را توسعه داده که بهطور کامل توانسته در برابر گوگل رقابت کند. یاندکس در بحرانهای ژئوپلیتیکی بارها اثبات کرده که زیرساختی مستقل و پایدار دارد.
این کشورها در زمان تحریمها، محدودیتهای بینالمللی یا اختلال در اینترنت جهانی، از آسیبپذیری کاربران خود در برابر قطعی گوگل و دیگر سرویسها جلوگیری کردهاند.
ایران؛ از پروژههای ناکام تا پوستههای وابسته
ایران نیز در سالهای گذشته تلاشهایی برای ساخت موتور جستجوی بومی داشته؛ از جمله پروژههای پارسیجو و یوز. با وجود هزینههای زیاد و وعدههای پررنگ، این پروژهها به دلایل مختلف از جمله:
- ضعف زیرساختی و فنی
- نبود اعتماد عمومی
- رقابت نابرابر با گوگل
- مدیریت غیرتخصصی و مقطعی
نتوانستند به نتیجه برسند و اکنون تقریباً هیچکدام فعال نیستند.
در مقابل، ابزارهایی مانند ذرهبین و گردو، نه تنها مشکل را حل نمیکنند، بلکه با ایجاد توهم «بومیسازی» در افکار عمومی، باعث عقبماندگی بیشتر در مطالبهگری و توسعه واقعی زیرساختهای جستجوی ملی میشوند.
⚠️ غیبت موتور جستجوی بومی؛ تهدیدی برای حاکمیت داده
نبود یک موتور جستجوی بومی و مستقل، تنها یک چالش فنی نیست، بلکه تهدیدی مستقیم برای امنیت دادهها، حاکمیت اطلاعات، و استقلال دیجیتال کشور است.
تا زمانی که زیرساخت جستجو، تحلیل، و نمایش اطلاعات ما در اختیار گوگل یا شرکتهای غربی باشد، کنترل واقعی بر دادهها و تعاملات دیجیتال نخواهیم داشت.
✅ راهحل چیست؟
اگر ایران بخواهد در فضای فناوری آینده حرفی برای گفتن داشته باشد، نیاز به یک موتور جستجوی واقعی با هستهی بومی نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت ملی است. تحقق این هدف نیازمند:
- سرمایهگذاری بلندمدت دولتی و خصوصی
- استفاده از نخبگان داخلی در حوزه داده و هوش مصنوعی
- ایجاد اعتماد عمومی از طریق شفافیت و امنیت
- رقابتپذیر شدن در سطح تجربه کاربری (UX) و کیفیت نتایج
نتیجهگیری
تا زمانی که ایران صرفاً به تغییر ظاهر گوگل بسنده کند و نام آن را بومیسازی بگذارد، نه استقلال دیجیتال حاصل خواهد شد و نه آمادگی برای بحرانهای آینده. تجربه چین و روسیه نشان میدهد راه استقلال از گوگل، از مسیر توسعه جدی و حرفهای موتور جستجوی ملی میگذرد، نه ساخت پوستههای وابسته و بلااستفاده در زمان قطعی شبکه.
