در شرایطی که کشورهای قدرتمند دنیا نظیر روسیه و چین، سالهاست موتورهای جستجوی بومی خود را توسعه دادهاند تا از سلطهی فناوری غربی، به ویژه گوگل، رهایی یابند، ایران همچنان از نبود یک موتور جستجوی واقعی رنج میبرد. هرچند نامهایی چون «ذرهبین» یا «گردو» گاهی به عنوان موتور جستجو یا مرورگر ایرانی در رسانهها مطرح میشوند، اما در عمل این پلتفرمها چیزی جز پوستهای بیخاصیت و وابسته به گوگل نیستند.
وابستگی به گوگل حتی زیر نقاب ایرانی بودن
مرور ساده عملکرد ذرهبین یا گردو نشان میدهد که این ابزارها در واقع هیچ زیرساخت مستقل جستجوگری ندارند و نتایج جستجوهای کاربران را از طریق گوگل بارگذاری میکنند. در حقیقت، آنچه کاربر مشاهده میکند تنها یک رابط کاربری متفاوت و نهچندان کاربردی است که نتایج آن عیناً از گوگل استخراج میشود. این یعنی در صورت داخلی شدن شبکه یا قطع دسترسی به اینترنت جهانی، این «موتورهای جستجو» عملاً بلااستفاده خواهند بود.
بایدو و یاندکس؛ الگویی برای استقلال
برای مقایسه کافی است نگاهی به چین و روسیه بیندازیم. بایدو، موتور جستجوی چینی، سالهاست به عنوان جایگزینی کامل برای گوگل در فضای اینترنت چین عمل میکند. این موتور نهتنها الگوریتم مستقل خود را دارد، بلکه میزبان صدها سرویس جانبی مانند نقشه، ترجمه، جستجوی ویدیو، تبلیغات بومی و حتی هوش مصنوعی است. بههمین ترتیب، یاندکس در روسیه نیز جایگاه بسیار پررنگی دارد و توانسته است حتی در حضور گوگل، سهم بزرگی از بازار جستجوی این کشور را در اختیار بگیرد.
در هر دو مورد، این موتورها در مواقع بحران یا انقطاع اینترنت بینالمللی میتوانند بهطور کامل پاسخگوی نیاز کاربران داخلی باشند، ویژگیای که در مورد ابزارهای داخلی ایران کاملاً غایب است.
چرا موتور جستجوی واقعی در ایران ساخته نمیشود؟
توسعه یک موتور جستجوی مستقل نیازمند سرمایهگذاری عظیم، دسترسی به منابع داده، دانش فنی پیشرفته و حمایت نهادی پایدار است. در ایران اگرچه پروژههایی مانند «پارسیجو» و «یوز» در گذشته معرفی شدند، اما هیچکدام به مرحله بلوغ نرسیدند. ضعف فنی، نبود پشتیبانی مداوم، فقدان رقابت با گوگل، و نبود اعتماد عمومی باعث شد تا این پروژهها در نهایت به بایگانی سپرده شوند.
از طرفی، نامگذاری نادرست ابزارهایی مانند ذرهبین و گردو بهعنوان «موتور جستجو» تنها باعث سردرگمی کاربران میشود و مانع از شکلگیری مطالبهی جدی برای ساخت یک ابزار واقعی بومی میگردد.
آینده چه میشود؟
در جهانی که داده، قدرت است، وابستگی مطلق به موتور جستجویی مانند گوگل، هم از منظر امنیت اطلاعات و هم از دید استقلال دیجیتال، تهدیدی جدی محسوب میشود. ایران اگر قصد دارد در فضای فناوری آینده حرفی برای گفتن داشته باشد، نمیتواند تنها به پوستههایی وابسته به گوگل دل خوش کند. نیاز به یک موتور جستجوی واقعی، با هستهی بومی، غیرقابل انکار است.
پیشرفت در این زمینه نه تنها ضامن استقلال دیجیتال خواهد بود، بلکه فرصتی برای ایجاد اشتغال، ارتقاء فناوری بومی و گسترش اکوسیستم دیجیتال کشور فراهم خواهد کرد.
